ชุมชนบ้านโคกเมือง จ สงขลา
ชุมชนบ้านโคกเมือง จ.สงขลา
ชุมชนบ้านโคกเมืองริมทะเลสาบสงขลา มีระบบนิเวศแบบน้ำจืด น้ำกร่อย และน้ำเค็ม ช่วงมรสุมคลื่นลมแรงทำให้เกิดการกัดเซาะชายฝั่งจนพื้นที่บางส่วนหายไป จึงแก้ปัญหาผ่านเวทีประชาคมและทำแผนชุมชน นำภูมิปัญญาชาวบ้านที่ทดลองโดยลุงลั่น ศรีประสม ที่ปลูกต้นลำพูในพื้นที่ที่ไม่เคยต้นไม้มาก่อนเป็นผลสำเร็จ เนื่องจากสภาพดินเป็นดินทรายผสมโคลน เมื่อดินค่อยๆ ปรับเป็นเลนจึงปลูกโกงกาง เกิดเป็นแปลง “ป่าชายเล” ป้องกันการกัดเซาะชายฝั่งอย่างดี เพราะรากโกงกางช่วยยึดดินชายฝั่ง
ปี 2549 จัดทำเขตอนุรักษ์พันธุ์สัตว์น้ำด้วยภูมิปัญญาพื้นบ้าน ทำให้เกิดเขตอนุรักษ์พันธุ์สัตว์น้ำ 320 ไร่ เป็นแบบอย่างการฟื้นฟูลุ่มน้ำทะเลสาบสงขลา ความสำเร็จนี้ทำให้ชุมชนสามารถขยายแนวคิดและงานการปลูก “ป่าชายเล” ไปในหมู่บ้านใกล้เคียง
จุดเริ่มต้นคือตั้งกลุ่มออมทรัพย์เมื่อปี 2536 ซึ่งสามารถแก้ไขวิกฤติและเข้ารวมตัวกับ 9 หมู่บ้านในต.บางเหรียง และ ต.รัตภูมิ อ.ควนเนียง ในนาม “เครือข่ายลุ่มน้ำทะเลสาบสงขลา” มีสมาชิกทั้งเครือข่ายกว่า 900 คน เงินหมุนเวียนกว่า 4.4 ล้านบาท ต่อยอดกองทุนในหมู่บ้านอีก 15 กองทุน ทุกกลุ่มมีเงินปันผลเป็นกองทุนสวัสดิการที่ใช้เป็นค่าน้ำมันตัดหญ้าในชุมชน ช่วยเหลือชาวบ้านในช่วงเวลาน้ำท่วมโดยการทำอาหาร ให้เงินทุนประกอบอาชีพกับคนพิการ จัดงานเทศกาลสำคัญ การเฝ้าระวังป่าชายเลและเขตอนุรักษ์พันธุ์สัตว์น้ำ เป็นต้น
หลังจากได้รับรางวัลลูกโลกสีเขียวในปี 2554 ชุมชนขยายพื้นที่ “ป่าชายเล” จาก 96 ไร่ มาเป็น 106 ไร่ (เพิ่มจากเดิม 10 ไร่) มีต้นไม้หลากหลาย ทั้งลำพูที่เป็นไม้เบิกนำ และโกงกาง จาก ฝาด ตะบูน เป็นต้น
กองทุนต่างๆ ยังดำเนินการอย่างมั่นคง เช่น กองทุนชุมชน กลุ่มออมทรัพย์ประมง กลุ่มรับซื้อน้ำยางสด กลุ่มสะสมทรัพย์ ฯลฯ ทุกกลุ่มจะมีเงินปันผลเป็นกองทุนสวัสดิการที่นำมาเป็นค่าน้ำมันตัดหญ้า ช่วยเหลือชาวบ้านในช่วงเวลาน้ำท่วม ให้เงินทุนประกอบอาชีพกับคนพิการ จัดงานในเทศกาลสำคัญ การเฝ้าระวังป่าชายเลและเขตอนุรักษ์พันธุ์สัตว์น้ำ เป็นต้น และยังยกระดับสถาบันการเงินบ้านโคกเมือง โดยดำเนินการร่วมกับธนาคารออมสิน สาขาควนเนียง ในปี 2555 ปัจจุบันมีสมาชิก 227 คน มีเงินหมุนเวียนประมาณ 6 ล้านบาท
การจัดทำเขตอนุรักษ์พันธุ์สัตว์น้ำ ชาวบ้านจะผลัดกันมาช่วยนำไม้ไผ่มาปักเป็นแนวเขต เรียกว่าการ “ล้อมหมำ” เพื่อเป็นแหล่งขยายพันธุ์สัตว์น้ำ และลาดตระเวณป่าชายเลนและเขตอนุรักษ์พันธุ์สัตว์น้ำ โดยนำประสบการณ์การป้องกันการกัดเซาะชายฝั่ง การสร้างป่าชายทะเล และการทำฟาร์มทะเล ขยายออกไปยังชุมชนในเครือข่ายลุ่มน้ำทะเลสาบสงขลาอีก 7 หมู่บ้าน
ชุมชนวางแผนแม่บทด้านเศรษฐกิจชุมชน โดยการมีส่วนร่วมของคนหลากหลายวัย จากแผนแม่บทนำมาสู่การสร้างอาชีพเสริมเพื่อการอยู่ดีกินดี และทำงานร่วมกับภาคีภาครัฐและภาควิชาการมากมายหลายแห่ง
นอกจากนี้ยังมีอีกหนึ่งในกิจกรรมที่เป็นแบบอย่างคือ “วัฒนธรรมอาหารร้อยอย่าง” โดยนำอาหารใส่ปิ่นโตไปรับประทานร่วมกันเมื่อมีการประชุม หรือทำกิจกรรมในชุมชน เพื่อลดการใช้กล่องโฟมและถุงพลาสติก และสืบสานรสชาติอาหารพื้นถิ่น ในกรณีที่มีผู้นำกล่องโฟม/พลาสติกมาให้ผู้นั้นนำกลับไปด้วย
บ้านโคกเมือง เป็นแบบอย่างของการบริหารจัดการสิ่งแวดล้อมและวิถีชีวิต โดยเริ่มต้นที่ตนเองจนประสบความสำเร็จ และขยายแนวร่วมเพื่อเป็นพลังฟื้นฟูแหล่งทรัพยากรธรรมชาติ อันเปรียบเสมือนขุมทรัพย์ของชาวสงขลา
