กลุ่มอนุรักษ์และฟื้นฟูป่าชุมชนดอนโจร จ บุรีรัมย์
กลุ่มอนุรักษ์และฟื้นฟูป่าชุมชนดอนโจร จ.บุรีรัมย์
ป่าดอนโจร เป็นผืนป่าส่วนหนึ่งในเขตป่าสงวนแห่งชาติป่าเมืองไผ่ มีจุดเริ่มต้นการฟื้นป่าเกิดในปี 2540 เมื่อนายประเทือง มาชุมแสง ครูโรงเรียนหนองยาง พานักเรียนไปในป่าเพื่อสอนให้เด็กรู้จักธรรมชาติ และเห็นสภาพป่าที่เสื่อมโทรม จึงคิดว่าควรมีองค์กรชุมชนที่ดูแลป่าจริงจัง ครูจึงได้ร่วมกับผู้นำชุมชนจัดประชุมหมู่บ้านรอบป่า 5 ชุมชนคือ 4 หมู่บ้าน ใน ต.ลำไทรโยง และ 1 หมู่บ้านใน ต.ก้านเหลือง อ.นางรอง หลังจากนั้น จึงตั้งกลุ่มอนุรักษ์และฟื้นฟูป่าชุมชนดอนโจร โดยมีสมาชิกหมู่บ้านละ 5 คน แบ่งการทำงานคือ (1) ฝ่ายสงวนและคุ้มครองสัตว์ป่า (2) ฝ่ายจัดการทรัพยากร ทำหน้าที่ศึกษาและรวบรวมความรู้ (3) ฝ่ายบริหาร (4) ฝ่ายประชาสัมพันธ์ และ (5) ฝ่ายส่งเสริมและฟื้นฟูทรัพยากร ดำเนินการเรื่องความรู้และการส่งเสริมอาชีพ
กิจกรรมมีทั้งการสำรวจและการจัดทำข้อมูลสัตว์ป่า ไม้ยืนต้น ผักพื้นบ้าน ผลไม้ป่า สมุนไพร และเห็ด สนับสนุนให้เกิดกลุ่มเยาวชนอาสาสมัครพิทักษ์ป่า เพื่อมาเป็นแรงเสริมในการตรวจตราป่า จัดทำผ้าป่าสามัคคีเพื่อนำทุนมาสร้างศูนย์เรียนรู้ป่าชุมชน เป็นต้น
การปรับเปลี่ยนหลังจากได้รับรางวัลลูกโลกสีเขียวปี 2553 เห็นได้ว่าพื้นที่ป่าที่ชุมชนดูแลมีความทึบขึ้น มีลูกไม้กระจายอยู่เป็นจำนวนมาก ชนิดพันธุ์พืชที่พบได้แก่ สัก ประดู่ แดง เต็ง รัง งิ้วป่า ไผ่ เป็นแหล่งอาหารและสร้างรายได้ อาทิ เห็ด ตะกร้อ ตะขบป่า และขยายเครือข่ายการอนุรักษ์ป่าชุมชนดอนโจรจากเดิมมี 5 หมู่บ้าน เพิ่มอีก 9 หมู่บ้าน รวมเป็นการดูแลป่าร่วมกันทั้งตำบล 14 หมู่บ้าน
กิจกรรมที่ทำร่วมกัน ได้แก่ การสำรวจและการจัดทำข้อมูลสัตว์ป่าและพืช เปิดให้กลุ่มเยาวชนอาสาสมัครพิทักษ์ป่า เข้ามาช่วยเรื่องการลาดตระเวณ สร้างสถานีการเรียนรู้ในป่า 12 สถานี ที่แบ่งตามถิ่นที่อยู่ (habitat) ของสิ่งมีชีวิต อาทิ สถานีเปิดโลกสู่การเรียนรู้ป่าดอนโจร สถานีหลากหลาย...สู่ย่อยสลายในป่าดอนโจร สถานี ช่วงชั้นของต้นไม้ แตกต่างแต่พึ่งพา สถานีป่าขี้ตุ่น เป็นต้น
บริเวณป่ามีต้นกกขนาดจิ๋ว เรียกว่า “แห้วกระต่าย” เป็นหัวเล็กๆในดิน กินแก้กระหายน้ำ
การดูแลป่าอย่างเข้าใจถิ่นที่อยู่ของสัตว์ทำให้ป่าฟื้นตัว พบสุนัขจิ้งจอกประมาณ 30 ตัว กระต่ายป่าเพิ่มจำนวนมากขึ้น และยังมีความรู้จากภูมิปัญญาพื้นบ้านเรื่องการชิงเผาก่อนเกิดไฟไหม้ เพราะถ้าปล่อยให้ไฟไหม้ ต้นเต็งจะตาย การชิงเผาที่เหมาะสม ไฟจะไม่ทำให้ต้นไม้ตาย รากไม้จะช่วยส่งหน่อให้เกิดขึ้นหลังไฟไหม้ ส่วนต้นชันยอดจะมีชันห่อหุ้มยอดไม้ ทำให้ไม้ไม่ตาย แต่จะแตกหน่ออีกครั้ง มีการทำคันดินกั้นเป็นบ่อน้ำเพื่อกักเก็บน้ำในป่าจำนวน 15 บ่อ และขุดบ่อน้ำเพิ่ม เพื่อให้เป็นแหล่งน้ำและแหล่งขยายพันธุ์ของสัตว์ รวมทั้งขุดคูน้ำรอบพื้นที่ป่าเป็นระยะทาง 15 กิโลเมตร เพื่อกำหนดแนวเขตป่า และเป็นแหล่งน้ำเพื่อดับไฟป่า
กลุ่มอนุรักษ์และฟื้นฟูป่าชุมชนดอนโจร ได้รับพระราชทาน “ธงพิทักษ์ป่า เพื่อรักษาชีวิต” (ช้างสองตัว) ในปี 2558 หลังจากที่เคยได้รับพระมหากรุณาธิคุณเป็นขวัญกำลังใจมาก่อนหน้าในปี 2546 (ช้างหนึ่งตัว)
เพื่อให้งานอนุรักษ์อยู่ในวิถีชีวิตคนรุ่นใหม่ จึงมีการทำการท่องเที่ยวชุมชนที่เน้นอัตลักษณ์ของพื้นที่ เช่น ร่วมกับเทศบาลลำไทรโยงและคอกม้าไทยทวีติกานต์ จัดให้นักท่องเที่ยวนั่งเกวียนม้าไทยชมป่า สัมผัสการเดินทางตามแบบ “นายฮ้อย” พร้อมฟังเรื่องเล่าของ “ดอนโจร” ในอดีต และตะลุย 12 สถานีเรียนรู้ด้วยความสนุกสนาน
