กลุ่มเยาวชนรักษ์บ้านเกิดบ้านบากันใหญ่ จังหวัดสตูล

สร้างกระบวนการเรียนรู้ผ่านวิถีชีวิตของชุมชน ภายใต้แนวคิด ปลาการ์ตูนสะบัดหาง สร้างคลื่นยักษ์

     กลุ่มเยาวชนรักษ์บ้านเกิดบ้านบากันใหญ่เป็นกลุ่มเยาวชนเรียนรู้งานด้านการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมนอกระบบการศึกษา อายุ 6 - 12 ปี บนเกาะสาหร่าย จ.สตูล ก่อตั้งขึ้นจากสนับสนุนของผู้นำชุมชน ในอดีตมีปัญหาการทำประมงเชิงทำลายล้างทำให้สัตว์น้ำร่อยหรอ จึงเกิดแนวความคิดที่จะทำให้สัตว์น้ำเพิ่มมากขึ้นโดยวิธีธรรมชาติแบบชาวบ้าน เป็นการทำงานผ่านเครือญาติ และใช้หลักศาสนาอิสลาม สร้างกิจกรรมอนุรักษ์ด้วยการดึงลูกหลานให้เข้ามามีส่วนร่วม มีกิจกรรมอย่างต่อเนื่องยาวนาน เกิน 10 ปี มีทะเลเป็นโรงเรียน มีกระบวนการเรียนรู้ จากรูปธรรมของทรัพยากรในชุมชน ทะเล ต้นไม้ ปลา ปู ฯลฯ

     กิจกรรมการปลูกป่าชายเลน การปล่อยพันธุ์สัตว์น้ำ ปลูกปะการัง ทำบ้านปู โรงแรมปลา ศาลาหมึก ธนาคารปลิง สหกรณ์หอยร้อยชนิด เก็บขยะหน้าหาด มีโซนหญ้าทะเลหน้าบ้านประมาณ 1,000 ไร่ เพื่อเพิ่มอาหารให้พะยูน การใช้หญ้าทะเลเทียมให้ปลา หมึกวางไข่ ส่งผลให้ชุมชนมีรายได้เพิ่มขึ้น โดยไม่ต้องออกเรือไปหากินที่ไกลจากชุมชนมากนัก และลดค่าใช้จ่ายอย่างค่าน้ำมัน รวมถึงกิจกรรมการท่องเที่ยวเชิงนิเวศ กลุ่มออมทรัพย์ ที่การปันผลเพื่อใช้ในกิจกรรมและแบ่งปันแก่ผู้ด้อยโอกาส

ก่อกำเนิดเกิดกลุ่ม

     กลุ่มเยาวชนรักษ์บ้านเกิดบ้านบากันใหญ่เป็นกลุ่มเยาวชนเรียนรู้การอนุรักษ์นอกระบบการศึกษา อายุ 6 - 12 ปี บนเกาะสาหร่าย จ.สตูล ก่อตั้งขึ้นจากสนับสนุนของผู้นำชุมชนที่มีความตั้งใจในการทำงานอนุรักษ์ โดยเริ่มจากแกนนำรุ่นที่ 1 ไปดูงานหิ่งห้อยที่อัมพวาจึงเกิดสำนึกการอนุรักษ์ และนำแนวคิดมาพัฒนากิจกรรมเชิงอนุรักษ์ที่บ้านบากันใหญ่ ซึ่งมีปัญหาการทำประมงเชิงทำลายล้างทำให้สัตว์น้ำร่อยหรอ จึงเกิดแนวความคิดที่จะทำให้สัตว์น้ำเพิ่มขึ้นโดยวิธีธรรมชาติแบบชาวบ้าน

     เป็นการทำงานผ่านเครือญาติ เรียนรู้จากวิถีประมงพื้นบ้าน และใช้หลักศาสนาอิสลามสร้างกิจกรรมอนุรักษ์ด้วยการดึงลูกหลานให้เข้ามามีส่วนร่วม ทำให้กลุ่มเยาวชนขยายผลกิจกรรมที่มีความหลากหลาย มีกิจกรรมอย่างต่อเนื่องยาวนาน เกิน 10 ปี มีการสร้างรุ่นใหม่มาอย่างต่อเนื่องโดยใช้ทะเลเป็นโรงเรียน

กิจกรรมของกลุ่ม

     กิจกรรมปลูกป่าชายเลนทำทุกปี ปีละประมาณ 20 ครั้ง ร่วมกับผู้ใหญ่ในชุมชนและภาคีต่างๆ เช่น มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ วิทยาเขตหาดใหญ่ วิทยาเขตปัตตานี นักท่องเที่ยว เป็นต้น

     ปลูกปะการังเพื่อฟื้นฟูและขยายพันธุ์ จากปะการังที่หัก โดยการปลูกจะใช้ท่อพีวีซีมาต่อกันเป็นตารางสี่เหลี่ยมขนาด 1 x 1 เมตร มี 4 แถว แต่ละแถวเจาะรู 8 รู นำปะการังที่หักท่อนเล็กๆ ใส่ในรูแล้วขันนอตแล้วนำไปวางในทะเล เพื่อให้ปะการังฟื้นตัว ดำเนินการระหว่างเดือนกุมภาพันธ์ - เมษายนของทุกปี ปีละประมาณ 4 ครั้ง โดยปะการังจะงอกปีละ 2 เซนติเมตร จะพบปะการังเขากวาง ปะการังสมอง ดอกไม้ทะเล ปะการังจาน สมองใหญ่ รังผึ้ง ฟองน้ำ (แดง ดำ เขียว ม่วง เทา) เป็นต้น

     จัดทำคอกอนุรักษ์เห็ดหลุบ ซึ่งเป็นดอกไม้ทะเลชนิดหนึ่ง

     ปี 2552 กิจกรรมออมทรัพย์ของกลุ่มฯ มีสมาชิกจำนวน 40 ครัวเรือน ออมเดือนละ 30 บาท ปัจจุบันมีเงินออมประมาณ 100,000 บาท ทางกลุ่มฯ จะเบิกมาใช้เมื่อออกไปอบรมนอกพื้นที่ปี 2553 - ปัจจุบัน จัดทำแหล่งอาศัยของสัตว์น้ำ เพื่อเพิ่มปริมาณสัตว์น้ำ ได้แก่

• “โรงแรมปลา” เป็นการทำ “ซั้ง” ในทะเลหน้าบ้านด้วยการใช้เศษวัสดุ เช่น ยางรถยนต์ เศษไม้ เป็นต้น
• “ศาลาหมึก” ด้วยการนำใบมะพร้าวหรือทางมะพร้าวผูกติดกันเป็นแพไปลอยบนผิวน้ำ เป็นแนวคิดที่เกิดจากการสังเกตธรรมชาติของหมึกทะเล ที่ชอบวางไข่ติดกับเศษวัสดุต่างๆ ที่อยู่ในน้ำ
• “สหกรณ์หอย” นำหอยตัวเล็กที่ติดมากับการทำประมงหลายชนิด ซึ่งขายไม่ได้ราคามาเลี้ยงให้โต โดยฝากไว้กับ “สหกรณ์” (คอกอนุรักษ์) เพื่อเป็นที่ขยายพันธุ์ เมื่อลูกหอยโตเต็มที่จึงเก็บมาจำหน่ายเป็นรายได้ของสมาชิก
• “ธนาคารปลิง” รวบรวมลูกปลิงหลากหลายสายพันธุ์ มาฝากไว้กับธนาคารปลิง (คอกอนุรักษ์) เพื่อขยายพันธุ์
•  “บ้านปู” ได้แรงบันดาลใจจากการไปศึกษาดูงานที่บ้าน “นายจาง ฟุ้งเฟื่อง” (จ.ชุมพร ผลงานประเภทบุคคลปี 2558) แล้วนำมาประยุกต์ใช้ โดยขอบริจาคปูไข่นอกกระดองที่ชาวบ้านจับได้มาดูแลจนเป็นตัวและนำคืนสู่ทะเล ส่วนแม่ปูนำไปขายเพื่อปันรายได้ใช้ในกิจกรรมงานอนุรักษ์ของชุมชน

     ปี 2555 - ปัจจุบัน อนุรักษ์หญ้าทะเลประมาณ 1,000 ไร่ เพื่อเป็นแหล่งอาหารของพะยูน จากการสำรวจพบว่ามีหญ้าทะเล 9 ชนิด กลุ่มเยาวชนทดลองขยายพันธุ์ปลูก 4 ชนิด ได้แก่ หญ้าคาทะเล หญ้าชะเงา หญ้าใบมะกรูด หญ้าใบมะกรูดแคระ นอกจากนี้ เริ่มมีหอย ปู ปลา เข้ามาอาศัย

     ปี 2556 - ปัจจุบัน การท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์เพื่อสร้างอาชีพเสริมให้สมาชิก มีบริการบ้านพักโฮมสเตย์ บริการเรือเช่าเหมาลำ บริการมัคคุเทศก์ และรับประทานอาหารจากฝีมือกลุ่มแม่บ้านในชุมชน ลดปัญหาการออกไปรับจ้างภายนอก นอกจากนี้ ยังมีการรักษาต้นลำพูใหญ่ และมีการสำรวจทั้งหมดประมาณ 300 ต้น ซึ่งเป็นจุดขายในเรื่องการท่องเที่ยวปี 2565 - ปัจจุบัน จัดทำหญ้าทะเลเทียม ในพื้นที่ 1 ไร่ โดยชาวบ้านคิดค้นวิธีการเอง ด้วยการตัดขวดน้ำประมาณครึ่งขวด ละลายปูนและดิน แล้วใส่เชือกยาว 80 เซนติเมตร วางไว้ให้แข็งตัว 1 วัน แล้วนำไปวางในพื้นที่ที่กันเขตไว้ โดยเลือกพื้นที่มีดินเลนเป็นวังปลา ซึ่งจะพบหอยชักตีน ปูม้า ปูไม้ขีด หมึกสาย ปลาวัว มาวางไข่

     กระบวนการสืบทอดจากรุ่นที่ 1 ไปรุ่นที่ 2ไปรุ่นที่ 3 อย่างเป็นธรรมชาติ สามารถสร้างจิตสำนึกให้เกิดขึ้นได้กับเด็กรุ่นเล็ก เป็นการทำงานที่เด็กช่วยเสริมงานให้ชุมชน สร้างจิตสำนึกเยาวชนผ่านกระบวนการเรียนรู้ผ่านการปฏิบัติจริง

กลุ่มเยาวชนรักษ์บ้านเกิดบ้านบากันใหญ่

72 หมู่ 2 ต.เกาะสาหร่าย อ.เมืองสตูล จ.สตูล 91000

ประสานงาน : นายอามีน สันโด (พี่เลี้ยงกลุ่มฯ)

โทรศัพท์ : 09 4523 4612

สมาชิกกลุ่ม

แกนนำกลุ่มจำนวน 15 คน มีสมาชิก 40 คน

พื้นที่ดำเนินงาน

บ้านบากันใหญ่ หมู่ 2 ต.เกาะสาหร่าย

อ.เมืองสตูล จ.สตูล และทะเลหน้าบ้าน ป่าชายเลน

ระยะเวลาในการทำงานอนุรักษ์

ปี 2551 - 2565

การบริหารจัดการ/กิจกรรม

• กิจกรรมการปลูกป่าชายเลน การปล่อยพันธุ์สัตว์น้ำ ปลูกปะการัง ทำบ้านปู โรงแรมปลา ศาลาหมึก ธนาคารปลิง สหกรณ์หอยร้อยชนิด เก็บขยะหน้าหาด มีโซนหญ้าทะเลหน้าบ้านประมาณ 1,000 ไร่ เพื่อเพิ่มอาหารให้พะยูน
• การท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์เพื่อสร้างอาชีพเสริมให้สมาชิก และจัดทำหญ้าทะเลเทียม ในพื้นที่ 1 ไร่

ผลที่เกิดขึ้นจากการดำเนินงาน

• ป่าชายเลนมีความสมบูรณ์ขึ้น บริเวณชายหาดมีหญ้าทะเลขึ้นหนาแน่น ทำให้สัตว์น้ำเพิ่มขึ้น เช่น ปูม้าที่เคยลดปริมาณ ปัจจุบันมีจำนวนเพิ่มขึ้น สามารถหาได้ตลอดทั้งปี รวมทั้งหอยชักตีน ปลาทราย หอยแครง หอยชักตีน หมึก ปลาวัว ฯลฯ
• ชาวบ้านมีรายได้เสริมจากการท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์และจากการจับสัตว์น้ำ ลดจำนวนการออกไปรับจ้างนอกพื้นที่
• เกิดคนรุ่นใหม่ที่มีความเข้าใจเรื่องงานอนุรักษ์ ที่สามารถสืบทอดงานต่อจากผู้ใหญ่
• ในพื้นที่ปลูกปะการังจะพบลูกปลาการ์ตูน และในพื้นที่จัดทำหญ้าทะเลเทียม ซึ่งจะพบสัตว์น้ำมาวางไข่

การสนับสนุนจากองค์กรหรือหน่วยงาน

• สำนักงานทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม จังหวัดสตูล สนับสนุนกิจกรรมการอนุรักษ์
• สำนักงานการท่องเที่ยวจังหวัดสตูล สนับสนุนกิจกรรมการท่องเที่ยวชุมชนเชิงอนุรักษ์
• ผู้ว่าราชการจังหวัดสตูล สนับสนุนงบประมาณทำกิจกรรม
• สำนักงานประมงจังหวัดสตูล สนับสนุนพันธุ์สัตว์น้ำ ปล่อยลงทะเล
• องค์การบริหารส่วนตำบลเกาะสาหร่าย สนับสนุนงบประมาณในการทำกิจกรรม